مقدمه
دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک در جهان است که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است. مدیریت این بیماری به شدت به تغذیه و انتخاب مواد غذایی بستگی دارد. پرسشی که بارها در مطالعات علمی مطرح شده این است که: آیا مصرف شیر و سایر لبنیات برای بیماران دیابتی مفید است یا مضر؟
لبنیات از دیرباز به عنوان منبعی از کلسیم و پروتئین شناخته می‌شوند، اما شواهد جدید نشان می‌دهد که مصرف بی‌رویه آن‌ها می‌تواند با افزایش خطر مقاومت به انسولین، التهاب و مشکلات قلبی–عروقی در بیماران دیابتی همراه باشد.
بخش اول: ترکیبات لبنیات و تأثیر بر دیابت
- لاکتوز (قند شیر)
شیر حاوی لاکتوز است؛ نوعی قند که در بدن به گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌شود. افزایش سریع گلوکز خون بعد از مصرف لبنیات می‌تواند کنترل قند خون بیماران دیابتی را دشوار کند. - چربی اشباع
بخش قابل‌توجهی از چربی موجود در شیر و پنیر، از نوع اشباع است. مصرف مداوم چربی اشباع با افزایش مقاومت به انسولین و افزایش سطح تری‌گلیسرید خون ارتباط دارد. این مسئله در بیماران دیابتی، که هم‌اکنون در معرض خطر قلبی–عروقی‌اند، می‌تواند به تشدید بیماری بینجامد. - هورمون‌ها و فاکتورهای رشد
در لبنیات ترکیباتی مانند IGF-1 (فاکتور رشد شبه‌انسولینی) وجود دارد. شواهدی وجود دارد که این ترکیب می‌تواند مسیرهای متابولیک مرتبط با انسولین را تحریک کند و بر کنترل قند خون اثر منفی بگذارد.
بخش دوم: شواهد علمی درباره ارتباط لبنیات و دیابت
- مطالعه‌ای در مجله Diabetes Care (Choi et al., 2005) نشان داد مصرف زیاد شیر پرچرب با افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ همراه است.
- مرور نظام‌مند منتشرشده در British Journal of Nutrition (Aune et al., 2013) به این نتیجه رسید که شواهد درباره مفید بودن لبنیات برای دیابت ضعیف و متناقض است.
- پژوهش‌هایی نیز اشاره کرده‌اند که برخی محصولات تخمیرشده مانند ماست ساده کم‌چرب ممکن است در برخی افراد اثر خنثی یا مختصر مثبت داشته باشند، اما این تأثیرات پایدار و قطعی نیستند.
بخش سوم: مضرات مصرف زیاد شیر در بیماران دیابتی
- افزایش وزن ناخواسته
بسیاری از بیماران دیابتی باید وزن خود را کنترل کنند. شیر پرچرب و پنیر کالری بالایی دارند و مصرف مداوم آن‌ها می‌تواند موجب اضافه‌وزن و بدتر شدن شرایط متابولیک شود. - افزایش خطر بیماری‌های قلبی–عروقی
دیابت خود عاملی خطرزا برای قلب است. افزودن چربی اشباع و کلسترول لبنیات به این شرایط، احتمال سکته و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. - التهاب مزمن
مطالعاتی نشان داده‌اند که برخی پروتئین‌های لبنی می‌توانند پاسخ التهابی را در بدن فعال کنند. التهاب مزمن یکی از عوامل زمینه‌ای در پیشرفت دیابت است.
بخش چهارم: منابع غذایی دیگر برای بیماران دیابتی
برای بیماران دیابتی، توجه به منابع غذایی که بار گلیسمی پایین‌تری دارند و ترکیبات ضدالتهابی بیشتری فراهم می‌کنند اهمیت زیادی دارد. برخی از این منابع عبارت‌اند از:
- حبوبات مثل عدس و نخود: سرشار از پروتئین گیاهی و فیبر، کمک‌کننده به کنترل قند خون.
- مغزها مانند بادام و گردو: حاوی چربی‌های غیر اشباع مفید برای قلب.
- دانه‌ها مثل تخمه آفتابگردان و کتان: غنی از امگا ۳ و فیبر.
- غلات کامل مثل جو دوسر و برنج قهوه‌ای: تأمین انرژی پایدار بدون افزایش سریع قند خون.
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و کلم‌پیچ: منابع طبیعی کلسیم و آنتی‌اکسیدان‌ها.
🔎 این مواد نه‌تنها به مدیریت قند خون کمک می‌کنند، بلکه برخلاف لبنیات چربی اشباع پایین‌تری دارند و فیبر بالاتری تأمین می‌کنند.
بخش پنجم: جدول مقایسه‌ای ارزش تغذیه‌ای
| ماده غذایی | کالری (در ۱۰۰g) | پروتئین | چربی اشباع | فیبر | شاخص گلیسمی |
|---|---|---|---|---|---|
| شیر پرچرب | 150 | 8g | 5g | 0g | متوسط |
| پنیر چدار | 400 | 25g | 19g | 0g | کم |
| ماست پرچرب | 80 | 4g | 4g | 0g | متوسط |
| عدس پخته | 116 | 9g | 0.4g | 8g | پایین |
| نخود پخته | 164 | 8g | 0.3g | 7g | پایین |
| بادام | 170 | 6g | 1g | 3.5g | پایین |
| جو دوسر | 71 | 2.5g | 0.5g | 2g | پایین |
| کلم‌پیچ | 50 | 3g | 0g | 4g | پایین |
نتیجه‌گیری
شواهد علمی نشان می‌دهد که مصرف زیاد لبنیات ، به‌ویژه انواع پرچرب، می‌تواند در بیماران دیابتی مشکلاتی مانند افزایش قند خون، مقاومت به انسولین، التهاب و بیماری‌های قلبی–عروقی ایجاد کند. هرچند برخی لبنیات کم‌چرب در مقادیر محدود ممکن است اثر منفی چشمگیری نداشته باشند، اما جایگزینی بخشی از لبنیات با سایر منابع غذایی غنی از پروتئین، فیبر و مواد معدنی می‌تواند به کنترل بهتر دیابت کمک کند.
منابع
- Choi HK, Willett WC, Stampfer MJ, Rimm E, Hu FB. Dairy consumption and risk of type 2 diabetes mellitus in men. Arch Intern Med. 2005.
- Aune D, Norat T, Romundstad P, Vatten LJ. Dairy products and the risk of type 2 diabetes: a systematic review and dose-response meta-analysis. Br J Nutr. 2013.
- Chen M, Sun Q, Giovannucci E, Mozaffarian D, Manson JE, Willett WC, Hu FB. Dairy consumption and risk of type 2 diabetes: 3 cohorts of US adults and an updated meta-analysis. BMC Medicine. 2014.
- Malik VS, Popkin BM, Bray GA, Després JP, Willett WC, Hu FB. Sugar-sweetened beverages, obesity, type 2 diabetes and cardiovascular disease risk. Circulation. 2010.
برای مطالعه بیشتر
https://cruelty.farm/for-animals/
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://www.instagram.com/mehravamag/
